Op afstand maar naderbij

Van Plein 1813 naar Buitenhof

We spreken af op Plein 1813. Een van de mooiste plekken van Den Haag, met een bijna Parijse allure. Hier woonden ooit de families die in Nederlands-Indië rijk geworden waren. Het plein ademt de tijd van Couperus’ Van oude menschen, de dingen, die voorbij gaan. Op woensdagen kun je nog steeds koetsjes over het plein zien, en horen, rijden. Zij brengen de nieuwe ambassadeurs naar paleis Noordeinde, waar ze de koning hun geloofsbrieven aanbieden.

Plein 1813 nr.2

Als prof.dr. J. (Sjeng) Kremers in 1972 wordt aangesteld als voorzitter van de WRR, krijgt hij een aantal kamers ter beschikking in de villa op nr.2. De raad trekt in bij de toenmalige Raad van Advies voor het Wetenschapsbeleid. Er zijn illustere voorgangers. Zo diende de villa onder andere als ambtswoning van minister van Buitenlandse Zaken Eelco van Kleffens (1939-1947), en later van Joseph Luns, jarenlang eveneens minister van Buitenlandse Zaken (1956-1971). Begin jaren 60 onderhandelde Robert Kennedy hier namens de VS met Luns over Nieuw-Guinea.

Meer dan enkele kamers waren in die begintijd niet nodig, want de raad bestond uit slechts een voorzitter, drie raadsleden, een secretaris, een secretaresse, een koffiedame en een bode-chauffeur. Zij vergaderden in de bibliotheek van de RAWB, de grote kamer met uitzicht op het plein en de Sophialaan. Tot het vertrek in 2003 zou de raad in deze voormalige salon, recht onder de voorzitterskamer, eens in de twee weken op dinsdag vergaderen. Later kreeg de WRR de beschikking over het hele pand, en in de jaren tachtig kwam daar de diagonaal aan de overkant gelegen villa op nr.4 bij.

Plein 1813 nr.4

Dit statige woonhuis heeft een harmonische architectuur. Het meest bijzonder is het historische interieur, met de prachtige hal en monumentale trap. Hier waren onder andere het Ministerie voor Algemeene Oorlogvoering van het Koninkrijk (1942-1946), de Duitse Sicherheitsdienst (tijdens de Tweede Wereldoorlog) en het Kabinet van de Minister-President (1946-1977) gevestigd. De villa is daarmee een voorloper van het ‘Torentje’; Schermerhorn en Drees waren de eerste premiers en Den Uyl was de laatste die hier hun werkplek hadden. In de voormalige eetkamer vergaderden de onderraden van de ministerraad, en later de WRR-staf. In de serre aan de achterkant zat de WRR-bibliotheek.

Lange Vijverberg 4-5

Vanaf Plein 1813 lopen we door de Parkstraat, met haar mooie homogene architectuur, naar de Kneuterdijk. In de bocht rechts staat het Paleis Kneuterdijk, een stadspaleis uit 1716, waar nu de Raad van State zetelt. Op de hoek Kneuterdijk-Lange Vijverberg zit de Raad voor de Rechtsspraak en het Schadefonds Geweldsmisdrijven, in het voormalige kantoor van de Nederlandsche Handelsmaatschappij (later Algemene Bank Nederland) uit 1920-1924. Hier slaan we linksaf de lommerrijke Lange Vijverberg in, met uitzicht op de Hofvijver en het Binnenhof. Oorspronkelijk woonden in deze omgeving bestuurders van de Republiek der Verenigde Nederlanden, onder wie de Heren van Egmond; alleen de bewoners van het Binnenhof hadden meer macht. Later is de financiële sector een belangrijke plek in deze buurt gaan innemen, getuige de vele banken die hier gevestigd waren.

De panden op de Lange Vijverberg die er nu staan, stammen grotendeels uit de achttiende eeuw, maar de eerste bebouwing (een herberg) dateert uit de late middeleeuwen. De WRR was hier van 2003 tot 2013 gehuisvest op nr. 4-5. Een pand met een bakstenen gevel in Lodewijk XIV-stijl, en een interieur in dezelfde trant. Aan de achterkant daarentegen karakterloze werkkamertjes. De raad verhuisde hierheen omdat het kabinet de panden aan Plein 1813 opeiste, om ze vervolgens niet te gebruiken en door te verkopen.

Buitenhof 34

We lopen terug naar de Kneuterdijk en steken over naar de Gevangenpoort, ooit de hoofdpoort van het kasteel van de Graven van Holland, ofwel: het Binnenhof. Voorbij de Gevangenpoort komen we op het Buitenhof. Hier stonden destijds verschillende dienstgebouwen van het kasteel, zoals de smederij en gebouwen voor vee en huisdieren. Hier woonden ook de smeden, valkeniers, hondenoppassers en boeren.

Op Buitenhof 34, in de Vijverhof (ofwel het Noyelleshuis), zetelt sinds 2013 de WRR, samen met de Dienst Publiek en Communicatie van de Rijksvoorlichtingsdienst. Bezuinigingen en leegstand binnen het ministerie van Algemene Zaken vormen de achtergrond voor de verhuizing.

De Vijverhof is een statig gebouw, met rode luiken, uit de zeventiende eeuw, in de stijl van het Hollandse classicisme. Hier woonden door de jaren heen vooral gezanten, officieren en ambtenaren. Ook was het pand jarenlang een dependance van de Tweede Kamer. Achter de Vijverhof, in het Valkenhuis (1467), werden, de naam zegt het al, valken en andere roofvogels gehouden en getraind. In 1669 moest dit gebouw plaatsmaken voor de hofstallen, en rond 1930 is het gesloopt en vervangen door nieuwbouw. Na de recentste verbouwing van 2005-2007 zijn Vijverhof en Valkenhuis samengevoegd tot één kantorencomplex: aan de buitenkant de oude bakstenen gevels, daarachter een nieuw kantoor met veel licht en ruimte. In het Vijverhofgedeelte hebben de kamers nog de oorspronkelijke houten vloeren, fraaie schilderingen en gedecoreerde plafonds. De historische doorgang die in de negentiende eeuw de paardenstallen van Willem V ontsloot, vormt de entree tot het gebouw.

Naderbij

Van Plein 1813 naar Buitenhof. In vijftig jaar tijd is de WRR weliswaar op afstand gebleven van politiek en beleid, zoals past bij een onafhankelijke raad, maar wel naderbij gekomen; ook figuurlijk. Onder andere de briefings en gespreksrondes in het parlement en op de departementen getuigen daarvan. Of er nog een verhuizing zal volgen, en zo ja waarheen, blijft voorlopig een vraag. Maar nu daar tijdens de coronapandemie veel ervaring mee is opgedaan, zullen raad en staf ongetwijfeld regelmatig thuis- en hybride werken en online- en hybride vergaderen.